Kur’an’ın Temel İlkeleri ve Günümüzdeki Önemi

Prof. Dr. Ayşe Nurhan

Kur’an’da tekrar eden temel kavramlar var... mesela adalet, yani 'Adl ve merhamet, yani 'Rahma'. Bu iki ilke, kişisel hayattan toplumsal ilişkilere kadar her alanda rehberlik eden bir ışık gibi. Sizce, Mehmet Bey, bu iki prensip günümüzde nasıl yorumlanabilir?

Prof. Dr. Mehmet İhsan

Çok önemli bir noktaya değindiniz. Adalet, Kur’an’da yaratılış düzeninin temeli olarak tanımlanıyor ve bireylerin birbirine karşı sorumluluklarını düzenliyor. Ama dikkat etmek lazım, burada adaletten sadece hukuki bir kavram olarak bahsetmiyoruz. Mesela Nahl Suresi’nde, “Şüphesiz Allah adaleti, iyiliği ve akrabaya yardım etmeyi emreder,” deniyor. Bu, adaletin günlük davranışlarımızdan tutun da toplumsal yapıdaki rollere kadar yansıması gerektiğini gösteriyor.

Prof. Dr. Ayşe Nurhan

Çok güzel söylediniz. Yani adalet bireyin sınırlarını belirlerken aynı zamanda empatiyi ve dayanışmayı teşvik ediyor, değil mi? Şimdi sizin dediğiniz bir şeyi vurgulamak istiyorum: Merhamet olmadan adalet soğuk kalabilir. Mesela, teveccüh ve şefkati bir düşünün. Bu bir denge kurma meselesi.

Prof. Dr. Mehmet İhsan

Elbette. Adalet kötülüğü engeller, ama merhamet iyiliğe alan açar. İslam alimleri bu iki kavramı sürekli dengede tutmayı önermiştir. Örneğin, Hz. Ömer’in sadaka dağıtımındaki hassasiyetini hatırlayın… Merhametten taviz vermemiş ama adaletten de ayrılmamış, bu da toplumu bir arada tutmuş.

Prof. Dr. Ayşe Nurhan

Çok doğru bir örnek. Ben de bir öğrencimin bir hatırasını paylaşmak istiyorum. Geçenlerde bir öğrencim yanıma gelip, mahallesinde Kur’an’ın işbirliği ilkesini nasıl uyguladığını anlattı. Komşular arasında iş birliği ve sorunların ortaklaşa çözülmesi… Hayran kaldım gerçekten.

Prof. Dr. Mehmet İhsan

Harika bir örnek. İşte, Kur’an’ın mesajı tam da bu; pratik olarak uygulanabilir bir rehber olmak. Ve bu mesajı doğru anlamak için elbette bireysel okumalarımızla beraber bunları hayata yansıtmamız lazım.

Prof. Dr. Ayşe Nurhan

Kesinlikle. Adalet, merhamet ve işbirliği hep birlikte Kur’an’ın temel yapısını oluşturuyor. Ve bu prensipleri tartışabilmek bu kadar önemli.

Prof. Dr. Ayşe Nurhan

Adalet, merhamet ve işbirliği gibi Kur’an’ın temel prensiplerini anlamak şüphesiz çok önemli; ancak bu prensiplerin bağlam içinde nasıl göründüğünü de göz önünde bulundurmalıyız. Şimdi biraz da bağlamın öneminden bahsedelim isterseniz. Kur’an’ın birçok ayeti, belli bir tarihî, kültürel veya toplumsal kontekste dayanıyor. Bunları göz ardı edersek yanlış anlamlar çıkarabiliriz. Surah Al-Hujurat’ın 49:13 ayetini ele alalım. O muazzam mesajı bilirsiniz: “Şüphesiz Allah katında en değerli olanınız, O’ndan en çok sakınanınızdır.” İşte, insanlık için evrensel bir mesaj ama aynı zamanda çok köklü bir bağlam var, değil mi?

Prof. Dr. Mehmet İhsan

Evet, kesinlikle. Ayet, tarihin kritik bir döneminde, farklı kabileler arasında süregelen çekişmeleri sona erdirmek için inmişti. Mekke ve Medine’deki Arap toplumunda soyluluk, kabilecilik çok güçlü bir ayrışma sebebiydi. İnsanlar, soy ağacına ya da kabileye göre üstünlük taslardı. Bu ayet, net bir şekilde dedi ki: Üstünlük soyla değil, takva ile olur.

Prof. Dr. Ayşe Nurhan

Bu kadar güçlü bir mesaj. Yaslanabileceğimiz bir dayanak gibi... ki bunu modern çağda da net bir şekilde hissetmek mümkün. Mesela, toplumların çeşitlilikle zenginleştiğini gerçekten anlayabilmek için bu ayeti iyi kavramalıyız. Sadece birebir anlamı değil, sahip olduğu bağlamı da.

Prof. Dr. Mehmet İhsan

Kesinlikle. Düşünün, biz bugün küresel bir dünyada yaşıyoruz. Kültürler, diller, dinler iç içe geçmiş durumda. Ama, bu farklılıklar bize düşmanlık yerine dayanışma yaratmamız gerektiğini hatırlatıyor. Kur’an’ın bu mesajı, bütün bu çeşitliliğin ortak bir insani değerde buluştuğunu söylüyor.

Prof. Dr. Ayşe Nurhan

Aynen öyle. Peki Mehmet Bey, siz bir interfaith etkinliğinden bahsetmiştiniz bana. Sanırım burada sözü size bırakmalıyım çünkü gerçekten ilham verici bir hikaye.

Prof. Dr. Mehmet İhsan

Tabii ki, memnuniyetle paylaşırım. Birkaç yıl önce, farklı dinlerden liderlerle bir diyaloğa davet edilmiştim. Kur’an’ın bu ayetinden yola çıkarak konuştum. Orada, farklılıklarımızı anlamak ve bir arada yaşamak için karşılıklı saygının nasıl gerekli olduğunu anlattım. Herkes, kendi inancından bir örnekle katkıda bulundu. Ama Kur’an’ın bu mesajı, toplantının ruhunu şekillendirdi. Tartışmalar yerini derin bir anlayışa bıraktı ve sonunda dayanışma projeleri geliştirdik.

Prof. Dr. Ayşe Nurhan

Ne kadar güzel bir tecrübe. Bu aslında, bireysel hayatta olduğu kadar, toplumlar arasında da Kur’an-ı Kerim’in köprü kurucu mesajının bir örneği, değil mi?

Prof. Dr. Mehmet İhsan

Tam anlamıyla. İşte bu yüzden bağlamsal anlamlandırmayı bırakmadan düşündüğümüzde Kur’an, bize sadece geçmişte değil, bugün de rehberlik edebilir. Ama bunun için onun derinliklerine inmemiz, üzerinde ciddi ciddi düşünmemiz gerekiyor.

Prof. Dr. Ayşe Nurhan

Gerçekten etkileyici bir örnek Mehmet Bey, özellikle günümüzde farklılıklarımızı anlayarak iş birliği içinde yaşamanın önemini düşündüğümüzde... İşte tam da bu noktada aslında modern dünyanın zorlukları aklıma geliyor. Çevresel krizlerden tutun da teknolojinin etik sınırlarına kadar, bu sorunları çözmek için güçlü bir rehberliğe ihtiyacımız var. Peki, sizce Kur’an’ın öğretileri bu konuda bize nasıl ışık tutar?

Prof. Dr. Mehmet İhsan

Çok yerinde bir soru. Kur’an, insanın yeryüzündeki rolünü bir emanet olarak tanımlıyor. Mesela, Bakara Suresi’ndeki şu ayeti hatırlayalım: “O ki yeryüzünün halifesi olarak insanı yarattı...” Bu, geleneksel anlamıyla sadece bir makam ifadesi değil, aynı zamanda büyük bir sorumluluk. Yani, çevreye zarar vermekten kaçınmak, kaynakları ölçülü kullanmak gibi konular direkt bu emanet bilinciyle ilişkilendirilebilir.

Prof. Dr. Ayşe Nurhan

Evet! Modern çağda özellikle çevre için bu bilinç çok gerekli. “İsraf etmeyin, çünkü Allah israf edenleri sevmez,” ayeti de aslında kaynak kullanımı konusunda çok açık bir rehber değil mi? Buradaki israf, sadece maddi şeyler değil, zaman, enerji, teknoloji gibi birçok alana dokunuyor.

Prof. Dr. Mehmet İhsan

Kesinlikle. Ayrıca, insanın teknolojiyle olan ilişkisine gelirsek, burada da aynı bilinç çerçevesinde hareket etmeliyiz. Teknoloji bir nimet, ama aynı zamanda sorumluluğu gerektiriyor. Mesela, yapay zeka ve veri güvenliği gibi konularda dengeyi gözetmeliyiz. Ahlaki rehberlik olmadan teknoloji yarar değil, zarar getirebilir.

Prof. Dr. Ayşe Nurhan

Çok doğru. O zaman, şöyle bir düşünce egzersizi yapabiliriz belki. Dinleyicilerimize soralım: Hayatınızdaki bir zorluğu düşünün. Kararsız kaldığınız, ne yapacağınızı bilemediğiniz bir konu. Şimdi, Kur’an’da hangi ayet size güç veya rehberlik verebilir? Belki bu bir adalet konusu, belki dürüstlük ya da sabır. Biraz düşünmelerini önerelim.

Prof. Dr. Mehmet İhsan

Bence çok güzel bir öneri. Zira, Kur’an bize bireysel olarak rehberlik yaptığı kadar toplumsal bir sistem sunuyor. Dinleyicilerimiz bu tür sorularla arayışa çıkarsa, eminim ki hem kişisel anlamda rahatlık hem de topluma katkı sağlayacak bir denge bulabilirler.

Prof. Dr. Ayşe Nurhan

Aynen öyle. Ve belki de en önemlisi... Kur’an bizden sadece ilahi bir mesajı okumamızı istemiyor, aynı zamanda onu hayatımıza uygulamamızı bekliyor. Her fırsatta kendimizi ve kararlarımızı bu ilkelere göre yeniden değerlendirelim, değil mi?

Prof. Dr. Mehmet İhsan

Kesinlikle. Ayetler üzerinde düşünmek, onları sindirerek özümsemek, günümüz şartlarına aktarmanın en temel yolu. Ve bu pratikleri bireyden başlayıp topluma yaydığımızda, Kur’an’ın o huzur dolu düzenini yakalayabiliriz.

Prof. Dr. Ayşe Nurhan

Bu anlamlı söyleşi için, gerçekten Mehmet Bey, teşekkür ederim. Bugün birçok önemli noktaya değindik. En temelden, en pratiğe, hayatımıza dokunan prensipleri konuştuk.

Prof. Dr. Mehmet İhsan

Ben de size teşekkür ederim Ayşe Hanım. Gerçekten çok değerli bir sohbet oldu. Dinleyicilerimize bu mesajları aktarabilmek büyük bir görev ve aynı zamanda büyük bir mutluluk.

Prof. Dr. Ayşe Nurhan

O halde, aziz dinleyicilerimiz, bugünü burada noktalıyoruz. Kur’an’ın rehberliğinde daha bilinçli bir yaşam dileğiyle, hepinize sevgilerimizi iletiyoruz. Bir sonraki programda görüşmek dileğiyle.